Centrum Nauki i Sztuki “Stara Kopalnia” w Wałbrzychu zostało wybrane, w sondzie Zacnego Nocowania, najciekawszym obiektem turystycznym w Polsce, który dysponuje podziemną trasą, związaną ściśle z wydobyciem węgla lub innego surowca naturalnego. W badaniu wskazano piętnaście obiektów, jednakże tylko trzy z nich były najczęściej wskazywane przez respondentów. W sumie w badaniu wzięło 500 respondentów, którzy wypełniali internetowe narzędzie badawcze (CAWI).
Bezapelacyjnie wygrała “Stara Kopalnia”, która w sposób perfekcyjny promuje się w internecie, jak również w przestrzeni publicznej (o tym w dalszej części artykułu). Pomimo obostrzeń pandemicznych, ubiegły rok, był dla kopalni jednym z najlepszych w historii. Doszło nawet do bezprecedensowej sytuacji, w której poszukiwano dodatkowych przewodników.
Na drugim miejscu uplasowała się Kopalnia Soli Wieliczka, a na trzecim Kopalnia Guido w Zabrzu.
Informacje Ogólne
Centrum Nauki i Sztuki Stara Kopalnia w Wałbrzychu to największa atrakcja turystyki poprzemysłowej w Polsce, mieszcząca się na terenie dawnej Kopalni Węgla Kamiennego „Julia” („Thorez”). Zakończona w 2014 roku rewitalizacja największej, wałbrzyskiej kopalni zatrudniającej w szczycie swej działalności kilka tysięcy pracowników umożliwiła powstanie wyjątkowego obiektu na turystycznej mapie Polski.
To obiekt po ogromnej rewitalizacji. Pamiętamy jak to miejsce wyglądało jeszcze 10 lat temu – obraz dosłownie walącego się zakładu. Wałbrzych, po zamknięciu kopalń, które były przecież sercem tego regionu, przeżył olbrzymią zapaść gospodarczą. Gdy w 1996 roku zamknięto kopalnie – z dnia na dzień ten teren nikł i niszczał w oczach. Dziś to 4,5 ha zrewitalizowanego obszaru poprzemysłowego z trzynastoma wyremontowanymi budynkami, oryginalnymi wielkimi maszynami górniczymi, elementami wyposażenia wałbrzyskich kopalń, które zostały tu zgromadzone i można je zobaczyć nie tylko na trasie turystycznej, ale również na ogólnodostępnym terenie zewnętrznym. To prawdziwa industrialna przestrzeń, raj dla fanów techniki i poprzemysłowych przestrzeni. Tutaj mogą dotknąć tych urządzeń, zobaczyć, jak na nich pracowano.
Jan Jędrasik – dyrektor Centrum Nauki i Sztuki Stara Kopalnia
Obecnie to 4,5 hektara zabytkowych obiektów poprzemysłowych, wzbogaconych o autentyczne wyposażenie obejmujące zabezpieczony i udostępniony zwiedzającym kopalniany park maszynowy. Dzięki pracującym w Starej Kopalni przewodnikom-górnikom, którzy przed laty pracowali w KWK „Julia” oraz muzealnikom, każdy ze zwiedzających może nie tylko obejrzeć ogromną skalę kopalnianej infrastruktury, ale także ma możliwość poznania specyfiki niebezpiecznej i wymagającej pracy górnika.
Środki unijne
Rewitalizacja wielu obiektów o dużej wartości historycznej w Polsce nie byłaby możliwa bez wsparcia unijnego. Nie inaczej było w przypadku Wałbrzycha.
Przy samym powstaniu naszej instytucji kluczową rolę odegrały środki unijne – obiekty dawnej kopalni uzyskały dzisiejszą formę i funkcję dzięki realizacji zadania „Rewitalizacja i adaptacja na cele kulturalne byłej KWK Julia – Zadanie 1 projektu PW Stara Kopalnia” ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013, działanie 11.1 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym priorytetu XI Kultura i dziedzictwo kulturowe – Umowa o dofinansowanie nr POIS.11.01.00-00-005/08-00 z dnia 24.04.2010 r. Wartość projektu: 166 258 411,34 PLN. Wartość dofinansowania z Unii Europejskiej 50 303 576,27 PLN.
Jan Jędrasik – dyrektor Centrum Nauki i Sztuki Stara Kopalnia
Ponadto Stara Kopalnia wraz z partnerami Dul Jan Sverma o.p.s. oraz Gminą Miejską Nowa Ruda zrealizowała projekt „Promocja turystycznych atrakcji górniczych” z Funduszu Mikroprojektów w Euroregionie Glacensis w ramach Programu Interreg V-A Republika Czeska – Polska. Wartość dofinansowania z Unii Europejskiej: 14 216,25 EURO.
W 2015 roku Stara Kopalnia została wyróżniona prestiżowym tytułem „Zabytek zadbany”, nadawanym przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, co dodatkowo podkreśliło wyjątkowość i skalę przeprowadzonych w całym kompleksie prac rewitalizacyjnych.
W doskonale zachowanym kompleksie poprzemysłowym zawiera się wiedza o historii i kulturze górnictwa węglowego, jak również o przemyśle ceramicznym na Dolnym Śląsku.
Wielką siłą Starej Kopalni są przewodnicy – to byli górnicy wałbrzyskich kopalń. Każdy z nich zna setki anegdot, historii, ciekawych opowieści dotyczących kopalnianego życia. Dla naszych przewodników to nie tylko praca, ale pasja i satysfakcja z przekazywania historii i wiedzy kolejnym pokoleniom.
Jan Jędrasik – dyrektor Centrum Nauki i Sztuki Stara Kopalnia
Koronawirus podzielił rok
Obostrzenia związane z pandemią koronawirusa wpłynęły na codzienne funkcjonowanie Centrum Nauki i Sztuki “Stara Kopalnia”. Szczególnie w pierwszym półroczu 2021 roku, gdy zgodnie z rozporządzeniem rządu, większość instytucji była zamknięta. Jan Jędrasik – dyrektor Centrum Nauki i Sztuki Stara Kopalnia uważa jednak, że był to dobry rok, bo ludzie byli spragnieni wyjazdów i zwiedzania, co przełożyło się na frekwencję w kolejnych miesiącach.
Mimo tego, to był dla nas bardzo dobry rok. W miesiącach od lipca do października przeżywaliśmy oblężenie. W każdym z tych miesięcy odnotowaliśmy rekordową liczbę turystów. Tegoroczne lato sprawiło, że musieliśmy po raz pierwszy szukać dodatkowych przewodników mimo ograniczeń liczebności grup spowodowanych pandemią i zmniejszenia “przepustowości” trasy. Zdecydowanie opłaciły nam się wszystkie prowadzone działania w internecie. Udało nam się aktywizować turystów w mediach społecznościowych, forach internetowych, publikowaliśmy w internecie specjalnie tworzone firmy o górniczej historii, tożsamości miasta, weszliśmy z kamerą do pomieszczeń, które nie są dostępne na trasie zwiedzania.
Jan Jędrasik – dyrektor Centrum Nauki i Sztuki Stara Kopalnia
Centrum Nauki i Sztuki “Stara Kopalnia” chcąc dotrzeć do kolejnych klientów, angażowało się w szereg akcji poza Wałbrzychem. Stanowiska promocyjne pojawiały się m.in. w Zamku Czocha. Twierdzy Kłodzko i Zamku Książ. Działania te przyniosły efekty – turyści nie zapomnieli, pojawili się także nowi.
W 2021 ze względu na pandemię dominowali zdecydowanie turyści indywidualni i rodziny z dziećmi. Wycieczki zorganizowane i szkoły, których też u nas nie brakuje – ze względu na obostrzenia w tym roku zaczęły pojawiać się dopiero od września, a od października przejęły frekwencyjnie ruch na trasie turystycznej. Po głównym sezonie urlopowym nasz parking zapełniły autokary biur podróży, szkół i zakładów pracy.
Wielu turystów zdecydowało się w tym roku spędzić wolny weekend, albo urlop w okolicach Wałbrzycha, odwiedzając także Starą Kopalnię. Zachęcając do spędzenia większej ilości czasu zaproponowano dodatkowe atrakcje dla rodzin z dziećmi – Rodzinne Piątki i Niedziele – czyli specjalną trasę z animatorem połączoną z warsztatami i zadaniami, a dla dorosłych nocne zwiedzanie z pracami górniczymi. Prowadzono też bezpłatne gry terenowe po terenie zewnętrznym z drobnymi upominkami. Szkoły i inne instytucje mogły skorzystać z bardzo bogatej oferty edukacyjnej z pakietem przeróżnych zajęć.
We wrześniu “Stara Kopalnia” znalazła się na pierwszej stronie wykazu miejsc dofinansowanych z programu “Poznaj Polskę” dla szkół. Udostępnione terminy zaczęły bardzo szybko wypełniać się rezerwacjami.
Turyści zagraniczni zaczynają do nas wracać. Od czasów początku pandemii przez wiele miesięcy pojęcie turysty zagranicznego właściwie u nas nie istniało. Przed pandemią indywidualni turyści zagraniczni stanowili ok. 10-15% zwiedzających. Co ciekawe odwiedziły nas osoby ze wszystkich kontynentów oprócz Antarktydy – ale wszystko jeszcze przed nami.
Jan Jędrasik – dyrektor Centrum Nauki i Sztuki Stara Kopalnia
Struktura Starej Kopalni
Muzeum Przemysłu i Techniki to tutaj można poznać historię węgla, górnictwa i górników pracujących w skrajnie niebezpiecznych warunkach. W zbiorach muzeum znajdują się maszyny górnicze oraz ich elementy, pamiątki związane z działalnością kopalń wałbrzyskich, a także materiały audiowizualne i zbiór archiwaliów. Muzeum to także dział archeologiczny oraz geologiczny z bogatymi zbiorami z terenu Wałbrzycha.
Galeria Sztuki Współczesnej – jest miejscem, które na dobre wpisało się w kulturalny krajobraz dzięki przygotowywaniu i prezentowaniu wystaw wybitnych osobowości sztuki, indywidualnych i zbiorowych, o zasięgu lokalnym, ogólnopolskim, odbijających się echem również poza granicami kraju. Są to zarówno pokazy malarstwa, fotografii, grafiki, rysunku, jak i mniej tradycyjne formy sztuki. W ramach działań Galerii odbywają się także spotkania autorskie z postaciami z dziedziny sztuk wizualnych z kraju i z zagranicy, programy edukacyjne dla różnych grup wiekowych, konkursy oraz warsztaty.
Centrum Ceramiki Unikatowej – każdy z uczestników zajmuje się wybraną techniką modelowania w glinie. Prowadzone są zajęcia dla grup przedszkolnych oraz uczniów szkół wszystkich szczebli. W Centrum Ceramiki oferujemy możliwość zorganizowania niezwykłych, kreatywnych urodzin.
Nocleg w Starej Kopalni
Pokoje Gościnne i Kawiarnia – jeżeli szukacie komfortowego noclegu w Wałbrzychu, a przy okazji chcecie zwiedzić Centrum Nauki i Sztuki „Stara Kopalnia” to macie idealne rozwiązanie. Pokoje gościnne znajdują się w budynku historycznej Sztygarówki, obecnie pełniącym funkcję Welcome Center, czyli punktu obsługi turysty, kasy biletowe, sklepik z pamiątkami oraz urokliwa kawiarnia Caffe Sztygarówka. Do dyspozycji gości udostępniono pokoje jedno i dwuosobowe, w tym dwuosobowy pokój dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych.
Pokój jednoosobowy: 180,00 zł
Pokój dwuosobowy: 200,00 zł
Na specjalne życzenie istnieje możliwość zamówienia śniadania; koszt: 25 zł/os.
Doba hotelowa rozpoczyna się o godzinie 14.00 i kończy o godzinie 11.00
Rezerwacje:
Email: recepcja@starakopalnia.pl
Tel. + 48 74 667 09 70
Plany na przyszłość
Wyzwaniem “Starej Kopalni” jest rewitalizacja i udostępnienie do zwiedzania nie wyremontowanej jeszcze części kopalni. Na lepsze czasy czeka zakład przeróbki węgla kamiennego. Teren został uporządkowany i ogrodzony. Obecnie analizuje się różne możliwości finansowania, które pozwoli na pierwsze prace zabezpieczające.
Celem jest udostępnienie zakładu przeróbki turystom w formie trwałej ruiny, będącej formą wciśniętej pauzy w ostatnim dniu jej funkcjonowania
Jan Jędrasik – dyrektor Centrum Nauki i Sztuki Stara Kopalnia
Kolejnym z nich jest ponowne udostępnienie zwiedzającym Lisiej Sztolni, która była kiedyś jedną z największych atrakcji turystycznych regionu, a obecnie nie jest dostępna do zwiedzania.
Pod koniec 2022 roku nastąpi otwarcie Strefy Odkrywania, Wyobraźni i Aktywności, która powstanie w budynku dawnej elektorowi. W ramach programu finansowanego przez Ministerstwo Edukacji i Nauki, przy wsparciu Centrum Nauki Kopernik powstanie tutaj jedno z 32 w Polsce minicentrum nauki z 18 urządzeniami oraz majsternią, przeznaczonymi do prowadzenia przez dzieci, ale także dorosłych eksperymentów naukowych.
Dojazd
Centrum Nauki i Sztuki “Stara Kopalnia” znajduje się w niedalekiej odległości od Śródmieścia (ok. 2km) i oplecione jest siatką dróg (nr 375, 367, 381) oraz torów kolejowych. Na szczególną uwagę zasługuje transport szynowy, gdyż całkiem niedawno oddano do użytku nowoczesny dworzec Wałbrzych Centrum, z którego pójdziecie maksymalnie 15 minut.
W ubiegłym roku, w sezonie wakacyjnym, Koleje Dolnośląskie wprowadziły akcję, w której podróżni posiadający bilet na trasie Wrocław – Wałbrzych Centrum, płacili tylko za przejazd w jedną stronę. Powrót był bezpłatny. Prawdopodobnie w tym roku akcja zostanie powtórzona, o czym was niezwłocznie poinformujemy.
To już kolejna ciekawa akcja, w którą angażują się Koleje Dolnośląskie. Jakiś czas temu pisaliśmy o parowym expresie.
Rys historyczny
W 1770 r. w Wyższym Urzędzie Górniczym w Złotym Stoku zarejestrowano kopalnię węgla pod nazwą „Fuchs”, która powstała z połączenia licznych niewielkich kopalń, istniejących na terenie gminy Biały Kamień od XVI wieku. Po zarejestrowaniu gwarectwa eksploatacja pokładów węgla prowadzona była wyrobiskami powierzchniowymi za pomocą sztolni i szybików. W 1867 r. podjęto decyzję o głębieniu szybu „Julius” (dzisiaj „Julia”), którego głębokość docelowo wyniosła 611 m. Dwa lata później powstał drugi szyb kopalni – „Ida” (dzisiejsza „Sobótka”) w odległości 55 metrów od pierwszego szybu. Jego pogłębianie trwało aż do 1946 r., kiedy uzyskał ostateczną głębokość 443 metrów i udostępnił 5 poziomów wydobywczych (10 pokładów węgla). Urządzeniem wyciągowym była dwupiętrowa winda (tzw. „klatka”), która mieściła po dwa wozy na piętrze. Udźwig podczas wydobycia urobku sięgał 3 ton.
W 1999 r. szyb został zasypany kamieniem na odcinku około 400 metrów (pozostawiono 50-metrowy odcinek od powierzchni celem zejścia schodami do „Lisiej sztolni”). W 1907 r. poszerzono obszar górniczy przez przyłączenie kopalni „David”, wydobywającej węgiel z sąsiedniej dzielnicy Konradów, a w 1931 r. kopalnię „Segen Gottes” (dzielnica Stary Zdrój). Po zakończeniu II wojny światowej kopalnia „Fuchs” przeszła pod polski zarząd, a jej nazwa została zmieniona na „Julia”. Krótko, bo od 1946 do 1949 r., nosiła nazwę „Biały Kamień”, następnie od 1950 do 1993 – „Thorez” (na cześć francuskiego komunisty Maurice’a Thoreza). W 1993 r. powrócono do nazwy „Julia”.
W kopalni eksploatowano pokłady węgla warstw wałbrzyskich, a roczne wydobycie wynosiło od 650 tys. do 800 tys. ton. Ze względu na nierentowność kopalnia została postawiona w stan likwidacji w 1990 r. Ostatni wózek z węglem wyjechał na powierzchnię 20 września 1996 r., a 17 września 1998 r. zakończono likwidację wyrobisk podziemnych.
Ciekawostka
Jednym z najciekawszych obiektów należących do Muzeum jest sztolnia zwana „Lisią”. Jej niezwykłość polega na tym, że była ona wypełniona wodą do wysokości 1 m, a transport węgla odbywał się łodziami. Była to pierwsza na kontynencie europejskim podziemna sztolnia przystosowana do takiego transportu węgla, co w XVIII wieku było dużym osiągnięciem technicznym.
Od początku istnienia sztolni udostępniano ją turystom. Zwiedzającymi byli m.in.: Fryderyk Wilhelm III z żoną Fryderyką Luizą (1801 r.), ambasador Stanów Zjednoczonych w Berlinie John Quincy Adams – późniejszy prezydent, małżonka cara Mikołaja I – Aleksandra Fiodorowna (1838 r.), a także księżna Izabela Czartoryska (1816), która opisała wygląd sztolni oraz sposób jej zwiedzania w pamiętnikach „Dyliżansem po Dolnym Śląsku”.
John Quincy Adams (szósty prezydent USA) tak wspominał wycieczkę do kopalni w Wałbrzychu:
Zwiedzaliśmy tego dnia kopalnię węgla, położoną o milę angielską od miasta. Kanał podziemny, którego wejście przywodzi na myśl poetyckie zejście bohaterów epopei do regionów podziemnych, wprowadza do miejsca, gdzie górnicy wydobywają węgiel. Wjeżdża się na łodzi o płaskim dnie, szerokiej na jard mniej więcej, długiej na dziesięć stóp; kanał ma nie więcej, jak cztery stopy szerokości, tyleż głęboki, zakryty jest łukowatym sklepieniem wykutym w wielu miejscach w twardej skale; długości ma pewnie jedną milę angielską. Zjeżdża się coraz głębiej pod ziemię aż do ponad stu pięćdziesięciu stóp pod powierzchnią. Łódź popycha na kanale dwóch ludzi, na każdym końcu jeden: krótkim drągiem odpycha ją od boków. Po przebyciu dwóch trzecich drogi dojeżdża się do chodników, które otwierają się z jednej strony i prowadzą dwieście czy trzysta jardów dalej do wyrobisk.
Dane kontaktowe
Park Wielokulturowy Stara Kopalnia
ul. Piotra Wysockiego 29
58-304 Wałbrzych
Kasa / Informacja dla zwiedzających:
tel. (74) 667 09 70
recepcja@starakopalnia.pl
Stara Kopalnia jest otwarta codziennie dla turystów:
pon.- pt. 11:00–18:00
(ostatnie wejście godz.16:00)
sob.-nd. 10:00-18:00
(ostatnie wejście godz.16:00)
Galeria sztuki jest otwarta:
pon. – niedz. 10:00-17:00